چشمه همیشه جاری

تالار علامه اميني دانشگاه تهران، مصادف با ولادت امام رضا (عليه­السلام) شاهد برگزاري همايشی بود كه به باور بسياري افراد، در برگزاری آن تاخيري بيست ساله وجود داشت. چشمه جاري عنوان همايشي بود كه به همت نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه­ها و سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران، به بررسي شخصيت و آثار استاد فرزانه­اي ­پرداخت كه سالياني است از عالم خاكيان رخت بربسته­است. چشمه­اي كه از زلال معارف وحياني، سرشار است و مرز زمان را در نورديده و جاري شده­­­است.  استاد علي صفايي حائري که  در زمین گمنام بود اماشاید در آسمان مشهورتر باشد.

او را كه بسياري از علاقمندان آثارش، بانام «عين صاد» می شناختند، علی؛ فرزند آيت­الله حاج شيخ عباس صفايي حائري و متولد سال 1330 در شهر قم بود. پس از اتمام تحصيلات در كلاس ششم، مشغول تحصيل علوم حوزوي شد و پس از سه سال دروس سطح را به اتمام رسانيده و در اوان بلوغ از درس خارج آيت­اله حائري، آيت­اله داماد، آيت­اله گلپايگاني و پدرش بهره­ها جست. حاصل عمر کوتاه اما ارزشمند استاد، ده ها اثر و سخنرانی بوده است که تا كنون بيش از چهل عنوان از كتاب­هاي وي و در موضوعات مختلف به چاپ رسيده و بخشي از سخنراني­هاي ايشان نيز در دست آماده­سازي و چاپ است. استاد صفايي در آثار خود، افق­هاي نويني را در موضوعات ديني درنورديد و از تعليم و تربيت ديني گرفته تا تبيين نظام­سازي ديني، و از نقد مكاتب فكري و فلسفه­هاي رقيب گرفته تا روش­ برداشت از قرآن و نهج­البلاغه و تفسير قرآن، را وجهه نظر قرار داد.

 همايش چشمه جاری، پس از قرائت آياتي از كلام الهي در ساعت 2 بعدازظهر و با اجراي سهيل محمودي در تالار علامه امینی دانشگاه تهران آغاز شد. سهيل محمودي از شاعران برجسته­اي است كه تفكر و تربيت ديني خود را مديون آشنايي با مرحوم صفايي مي­داند و در جاي جاي مراسم، خاطراتي را از آشنايي و برخوردهاي تربيتي مرحوم استاد بيان مي­كرد. از همان ابتداي مراسم جمعيت در سالن به حدي رسيد كه راهروها و جلوي سن تالار را نيز دربرگرفت. به هر حال پس از توضيحات دبير همايش در ارتباط با برگزاري همايش نحوه فراخوان مقالات و تعداد مقالات رسيده و كيفيت برگزاري همايش و تقارن غيرعمدي كه با ولادت علي­بن­موسي(عليه­السلام) يافته است، ، رياست سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران در جملاتي از ضرورت بررسي و واكاوي انديشه­هاي استاد سخن گفت.

اولين سخنران همايش استاد ارجمند حجه­الاسلام و المسلمين ميرباقري؛ به تبيين «امامت» از نگاه استاد صفایی پرداخت. ايشان وجه بارز مرحوم صفايي را افق­گشايي ايشان در مباحث مختلف عنوان كردند و در بحث امامت، اين افق جديد را طرح مبحث «اضطرار به وليّ» دانستند. چرا كه آدمي كه خود را در حد دنيا مي­بيند، اگر ولي ما را مزاحم خود نبيند، هيچ نيازي به او نخواهد داشت، اما اگر خود را بزرگتر از دنيا ديد و به وسعتي بيش از هفتاد ساله دنيا انديشيد، لاجرم برنامه­ريزي براي اين وسعت، نياز به عالم محيط به آن خواهد داشت. با اين ديد ديگر ولي نه تنها مزاحم نيست، بلكه ضرورت است و آدمي مضطر به اوست. سخنران دوم همايش دكتر خسرو باقري، روان­شناس و صاحب اثر در زمينه تعليم و تربيتي ديني، بود. دکتر باقری وظيفه انديشمندان را فهم و درك اين آثار و عمق­بخشي به آن و درنورديدن افق­هاي تازه دانسته و به عبارتي ركود و ايستايي در تفكر استاد را جايز نمي­دانست. حجه­الاسلام و المسلمين غنوي سخنران بعدي همايش بود كه عرفان را از منظر استاد مطرح نمود. ايشان ضمن تاكيد بر دو ويژگي جامعيت و استناد طرح استاد، كمتر رويكردي به مطالعه مسائل ديني را اين اندازه عميق دانست. چه بسا انديشه­هايي كه مستند به چندين آيه و روايت باشند ولي فراز و فرود طرح ایشان مستند به دين نباشد. و آن چه مهم است استناد اين پيكره است. 

پس از اقامه نماز، تعدادي از خلاصه مقالات رسیده ارائه شد. مقاله اول بحثي در فلسفه حقوق بوده و مباني حقوق اسلامي را از نظر استاد مورد توجه قرار داده بود. دومين مقاله توسط حجت الاسلام سيد عبدالمجيد فلسفيان به روش تفسيري استاد صفايي مي­پرداخت و مقاله آخر، كلام اسلامي را از نظر صفايي مطرح مي­ساخت.

بخش پاياني همايش به خاطرات اولين برخوردهاي برخي از شاگردان معظم له، اختصاص داشت. دانشجوي سال 58 دانشگاه صنعتي اصفهان، كه امروز يكي از فضلاي حوزه علميه قم و صاحب آثار فكري مختلف است؛ مبارز انقلابي كه به قصد حال­گيري كردن از كسي كه شنيده مخالف انقلاب است و پس از رو در رو شدن با او، به اشتباه خود پي مي­برد؛ مريد مرحوم دكتر شريعتي و مرحوم بازرگان و ... كه با مطالعه كتاب كوچك رشد(برداشت از سوره مباركه عصر)، نگاه متفاوت را دريافته و راهي كوچه­هاي قم براي ديدار علي صاد مي­شود؛ دانشجوي اول انقلاب دانشگاه صنعتي شريف كه پس از كار گروهي مفصل در خصوص تفسير سوره حمد و انتشار جزوه كاملي از تفاسير مختلف پيرامون اين سوره در دانشگاه، كتاب صراط (برداشت از سوره مباركه حمد) را مطالعه مي­كند و راهي قم براي ديدار نويسنده آن مي­شود؛ اين ها همه نمونه­اي از خيل عظيم و فراوان شاگردان صفايي است. هم او كه به شاگردان توصيه مي­كرد تا حرف او را بدون مطالعه نپذيرند و ملاك و معيار آنها براي پذيرش انديشه­هاي ديني، نه متكلم آن، بلكه كلام الهي و معصوم باشد. هم او كه مي­گفت استاد بايد همه را به او فرابخواند، نه به خود. و هم او كه.... .

درب­هاي اصلي دانشگاه تهران بسته شده است ولي هنوز اطراف صندلي­هاي تالار علامه اميني نيز مملو از شركت­كنندگان همايش است تا ساعت 9 شب كه همايش رسما به پايان می رسد.

اين مجال جايگاه گفتگو پيرامون ابعاد شخصيتي استاد علي صفايي نيست و حتي همايش با اين گستردگي نيز نمي­تواند زواياي كلام وي را آشكار سازد. اين همايش كه سال­ها چشم­انتظاري اهل انديشه و فكر بود، تنها شروع خوبي براي گفتگوهاي علمي پيرامون آثار و نگره اين استاد فرزانه است. فهم عميق و نقد منصفانه اين آثار، حلقه­هاي بحثي كه به صورت تخصصي ابعاد مباحث را روشن و عميق گرداند.

سايت مؤسسه‌ي تحقيقاتي- فرهنگي ليلة القدر ناشر آثار استاد علي صفايي حايري